AI trong giáo dục: Lợi ích song hành cùng những rủi ro tiềm ẩn

Trong thời gian gần đây, trí tuệ nhân tạo đã từng bước len sâu vào môi trường giáo dục và tạo ra nhiều thay đổi đáng kể. AI hỗ trợ giáo viên rút ngắn thời gian chuẩn bị bài giảng, giúp học sinh tiếp cận kiến thức linh hoạt hơn và mở ra nhiều hình thức học tập mới mẻ. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực đó, nguy cơ lạm dụng AI trong giáo dục đang dần bộc lộ và trở thành chủ đề cần được nhìn nhận nghiêm túc.

Khi người học sử dụng AI một cách thiếu kiểm soát hoặc quá phụ thuộc vào công nghệ, các công cụ hỗ trợ có thể vô tình làm giảm khả năng tư duy độc lập, ảnh hưởng đến kỹ năng học tập và làm lung lay các giá trị đạo đức trong nhà trường. Nội dung dưới đây tập trung làm rõ thực trạng, phân tích những rủi ro phổ biến và gợi mở hướng sử dụng AI cân bằng, đúng mục đích trong giáo dục.

Thực tế ứng dụng AI trong môi trường giáo dục hiện nay

AI đang được triển khai rộng rãi ở nhiều cấp học và vai trò khác nhau.

Với giáo viên, AI thường được sử dụng để:

• Đề xuất cấu trúc bài giảng và kế hoạch giảng dạy

• Tạo nhanh bài tập, câu hỏi kiểm tra

• Hỗ trợ đánh giá kết quả học tập và phản hồi cho học sinh

Ở phía học sinh – sinh viên, AI trở thành công cụ quen thuộc trong:

• Tra cứu thông tin và làm rõ các khái niệm khó

• Gợi ý bố cục bài viết, bài thuyết trình

• Hỗ trợ ôn tập và hoàn thành bài tập

Việc tiếp cận AI ngày càng đơn giản, gần như không có rào cản về kỹ thuật hay chi phí. Chính sự thuận tiện này khiến ranh giới giữa việc sử dụng AI để hỗ trợ học tập và lạm dụng AI trong giáo dục trở nên khó phân định hơn bao giờ hết.

Những nguy cơ khi học sinh – sinh viên sử dụng AI quá mức

Phụ thuộc công nghệ, giảm khả năng tư duy độc lập

Một biểu hiện rõ ràng của nguy cơ lạm dụng AI trong giáo dục là việc người học dần quen với việc tìm câu trả lời từ AI thay vì tự suy nghĩ. Khi mọi thắc mắc đều có thể được giải đáp tức thì, học sinh có xu hướng:

• Ít đào sâu vấn đề

• Hạn chế đặt câu hỏi phản biện

• Giảm năng lực tự giải quyết tình huống

Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sáng tạo và tư duy logic.

Sao chép nội dung, suy giảm kỹ năng viết và diễn đạt

Không ít học sinh sử dụng AI để tạo bài luận hoặc bài tập gần như hoàn chỉnh, sau đó nộp lại mà không chỉnh sửa hay hiểu sâu nội dung. Hệ quả là:

• Kỹ năng viết và trình bày ý tưởng bị mai một

• Việc tiếp thu kiến thức trở nên hời hợt

• Hoạt động học tập mang tính đối phó

Đây là một trong những biểu hiện phổ biến của việc lạm dụng AI trong giáo dục hiện nay.

Nguy cơ gian lận trong học tập và đánh giá

Nếu không có quy định rõ ràng, AI có thể bị sử dụng sai mục đích trong:

• Làm bài kiểm tra, bài thi

• Hoàn thành bài tập về nhà

• Thực hiện đồ án hoặc tiểu luận

Trong trường hợp này, AI vô tình trở thành công cụ hỗ trợ gian lận, gây mất công bằng và ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá trong giáo dục.

Tác động của AI đến tư duy, đạo đức và kỹ năng học tập

Suy giảm tư duy phản biện

Khi AI cung cấp sẵn câu trả lời, người học dễ tiếp nhận thông tin mà không kiểm tra hoặc phân tích sâu. Điều này làm giảm khả năng:

• Đánh giá độ chính xác của thông tin

• So sánh và đối chiếu nhiều quan điểm

• Lập luận và phản biện logic

Thách thức đối với đạo đức học tập

Việc sử dụng AI để hoàn thành bài tập thay cho nỗ lực cá nhân đặt ra nhiều câu hỏi liên quan đến:

• Sự trung thực trong học tập

• Trách nhiệm cá nhân của người học

• Giá trị thực của kết quả học tập

Nếu thiếu định hướng đúng, nguy cơ lạm dụng AI trong giáo dục có thể làm suy yếu các chuẩn mực đạo đức vốn có của môi trường học đường.

Ảnh hưởng đến các kỹ năng học tập nền tảng

Những kỹ năng như ghi nhớ, tổng hợp, viết, trình bày và tư duy logic cần được hình thành qua quá trình luyện tập lâu dài. Khi AI đảm nhiệm quá nhiều công đoạn, người học có nguy cơ thiếu hụt những kỹ năng cốt lõi này.

Ranh giới giữa hỗ trợ học tập và gian lận bằng AI

AI không phải là yếu tố tiêu cực trong giáo dục; vấn đề nằm ở cách sử dụng.

AI được xem là công cụ hỗ trợ khi:

• Giúp giải thích khái niệm khó

• Gợi ý hướng tiếp cận hoặc dàn ý

• Hỗ trợ ôn tập và luyện tập

Ngược lại, có thể coi là lạm dụng hoặc gian lận khi:

• AI tạo toàn bộ bài làm và người học nộp nguyên văn

• Người học không hiểu nội dung do AI tạo ra

• AI được dùng để vượt qua các bài kiểm tra một cách thiếu trung thực

Việc xác định ranh giới này đòi hỏi sự thống nhất giữa nhà trường, giáo viên và người học.

Giải pháp sử dụng AI hợp lý trong giáo dục

Định hình nhận thức đúng về vai trò của AI

AI cần được xem là công cụ hỗ trợ quá trình học tập, không phải là sự thay thế cho tư duy con người. Việc xây dựng nhận thức này nên được thực hiện sớm và xuyên suốt.

Xây dựng quy định và hướng dẫn sử dụng AI

Nhà trường và giáo viên có thể:

• Quy định rõ thời điểm và phạm vi sử dụng AI

• Hướng dẫn cách tham khảo và trích dẫn nội dung do AI hỗ trợ

• Thiết kế bài tập yêu cầu tư duy cá nhân cao hơn

Chú trọng đánh giá quá trình học tập

Thay vì chỉ tập trung vào kết quả cuối cùng, giáo dục cần quan tâm nhiều hơn đến:

• Quá trình học và tư duy

• Cách lập luận và trình bày

• Khả năng giải thích và bảo vệ quan điểm

Cách tiếp cận này giúp hạn chế việc lạm dụng AI.

Trang bị kỹ năng sử dụng AI có trách nhiệm

Học sinh – sinh viên cần được hướng dẫn:

• Cách đặt câu hỏi phù hợp cho AI

• Cách kiểm chứng và đánh giá thông tin

• Cách kết hợp AI với tư duy độc lập

Kết luận: Tiếp cận cân bằng trong giáo dục thời đại AI

Nguy cơ lạm dụng AI trong giáo dục là vấn đề có thật và cần được nhìn nhận một cách tỉnh táo. Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc phủ nhận vai trò tích cực của AI. Công nghệ chỉ trở thành rủi ro khi con người sử dụng nó thiếu định hướng và kiểm soát.

Một nền giáo dục hiện đại cần:

• Thừa nhận AI là công cụ không thể tránh khỏi

• Thiết lập ranh giới sử dụng rõ ràng

• Đặt con người và tư duy độc lập làm trung tâm

Khi được sử dụng đúng cách, AI không làm suy giảm chất lượng giáo dục mà còn có thể trở thành trợ lý đắc lực, giúp người học tiếp cận tri thức sâu hơn và phát triển toàn diện hơn.

 Xem thêm: Khám phá 5 Ứng Dụng của Trí Tuệ Nhân Tạo trong Giáo Dục Hiện Đại